โพธิราชกุมารสูตร
โพธิราชกุมาร ถวายภัตตาหารพระพุทธเจ้าเสร็จ ก็นั่งลงสนทนาธรรม โดยกล่าวว่าตนเนี่ย มีความเชื่อว่า
ความสุขอันบุคคลจะพึงถึงได้ด้วยความสุขไม่มี
ความสุขอันบุคคลจะพึงถึงได้ด้วยความทุกข์แล.
พระพุทธเจ้าเลยเล่าเรื่องตอนสมัยออกบวชใหม่ๆ เดิมท่านก็เชื่ออย่างนั้นเหมือนกัน ก็ได้ไปศึกษาทั้งอาฬารดาบส อุทกดาบส แต่ก็พบว่ายังไม่ใช่
วันหนึ่งก็เกิดอุปมาแก่พระโพธิสัตว์ขึ้นมา 3 ข้อว่า
1. เหมือนต้นไม้ที่แช่น้ำอยู่ จะเอามาจุดไฟ ก็เป็นไปไม่ได้ฉันใด
ถ้าหากบุคคลยังไม่หลีกออกจากกาม ยังแช่อยู่ในกาม ยังห่วงหากาม อาลัยในกาม
ไม่ว่าคนๆ นั้นจะเสวยทุกขเวทนาอันเผ็ดร้อนเพราะการบำเพ็ญเพียรหรือไม่ก็ตาม การจะตรัสรู้ก็ย่อมเป็นไปไม่ได้
2. หรือเหมือนต้นไม้ที่ยกมาไว้บนบกแล้ว แต่ยังเป็นไม้สด จะเอามาจุดไฟก็เป็นไปไม่ได้ ถ้าหากบุคคลนั้น แม้จะเอากายหลีกมาจากกาม แต่ยังห่วงหากาม อาลัยในกาม
ไม่ว่าคนๆ นั้นจะเสวยทุกขเวทนาอันเผ็ดร้อน เพราะการบำเพ็ญเพียรอยู่หรือไม่ก็ตาม การตรัสรู้ย่อมเป็นไปไม่ได้
3. หรือเหมือนไม้แห้งที่อยู่บนบก ไกลน้ำ เมื่อจะเอามาจุดไฟ ย่อมทำได้โดยง่าย
ถ้าหากบุคคลนั้น มีกายหลีกออกจากกาม และไม่ห่วงกาม ไม่อาลัยในกาม
ไม่ว่าคนคนนั้นจะเสวยทุกขเวทนาอันเผ็ดร้อนเพราะการบำเพ็ญเพียรอยู่หรือไม่ก็ตาม การตรัสรู้ย่อมเป็นไปได้
ว่าแล้วก็ทรงบำเพ็ญทุกรกิริยา
ทำไปจนสุด พิจารณาว่าในอดีตใครจะทำแบบนี้ก็ทนได้ไม่เกินนี้ ในอนาคตใครจะทำอย่างนี้ก็ทนได้ไม่เกินนี้
ก็เห็นว่าไม่มีอะไรดีขึ้น ทางคงไม่ใช่ทางนี้เป็นแน่
วันหนึ่งระลึกได้ถึงการเข้าฌานสมัยเด็ก ความสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม บรรลุปฐมฌานนั่นแลพึงเป็นทาง กลับมากินข้าวเหมือนเดิม แล้วเจริญสมาธิ เมื่อจิตบริสุทธิ์และควรแก่การงานแล้ว ก็น้อมไปเพื่อพิจารณาอดีตชาติ การเกิดดับของสัตว์ และพิจารณาว่านี้ทุกข์ นี้สมุทัย นี้นิโรธ นี้มรรค กำจัดอวิชชาได้ตามลำดับ
พอบรรลุแล้วก็ขวนขวายน้อยเพราะเห็นว่าธรรมนั้นละเอียด จนพรหมต้องมาอาราธนา แล้วก็พิจารณาบุคคลที่ควรสอน แล้วก็สั่งสอนปัญจวัคคีย์จนบรรลุ
โพธิราชกุมารถามว่า ต้องเรียนกับพระพุทธเจ้านานขนาดไหนถึงจะบรรลุ
ท่านตอบว่า มันก็ขึ้นกับว่าคนนั้น
1. มีศรัทธามากแค่ไหน
2. ร่างกายแข็งแรงมั้ย
3. เป็นผู้โอ้อวด มีมายารึป่าว
4. ความเพียรเป็นอย่างไร
5. มีปัญญาไหม
ถ้าบุคคลมีคุณสมบัติทั้ง 5 เหล่านี้ ก็ไม่เกิน 7 ปีหรอก หรือถ้าพร้อมมาก สอนเช้าบรรลุเย็น สอนเย็นบรรลุเช้าก็ได้
โพธิราชกุมารสรรเสริญ คุณพระพุทธน่าอัศจรรย์หนอ คุณพระธรรมน่าอัศจรรย์หนอ คุณพระสงค์น่าอัศจรรย์หนอ
