สรุปอินทรียภาวนา

 (แสดงสิ่งที่ไม่ใช่)

การเจริญอินทรียนี่ไม่ใช่การไม่ดู ไม่ฟัง ปิดหู ปิดตา

(แสดงการเจริญ)

คือการพิจารณาว่า เมื่อความชอบใจไม่ชอบใจที่เกิดขึ้นนั้น เออ มันเกิดจากการดูการฟังนี่แหละ เป็นของหยาบ อาศัยกันเกิด ไม่น่าเอาเลย อุเบกขามันละเอียดประณีตกว่าตั้งเยอะ

(แสดงสเกลของการเจริญ)

คือ ถ้าอินทรีย์พัฒนาได้ดีเท่าไร การปล่อยอารมณ์ชอบใจไม่ชอบใน มาสู่อุเบกขาก็จะยิ่งเร็วเท่านั้น เหมือนกระพริบตา เหมือนเหยียดคู้แขน เหมือนน้ำหยดลงกะทะร้อนๆ ก็หายไปในทันที ง่ายขนาดนั้น

(แสดงฐานะว่ายังเจริญไม่เสร็จ)

เมื่อใดที่ยังอึดอัด ไม่ชอบใจ เบื่อหน่ายความชอบใจไม่ชอบใจที่เกิดขึ้นเพราะผัสสะทั้ง 6 ทาง นี่เรียกว่ายังปฏิบัติอยู่ ยังเป็นพระเสขะ

(แสดงฐานะว่าเจริญเสร็จแล้ว)

แต่ถ้าอินทรีย์เจริญเต็มที่แล้ว เธออยากจะหมายเอาอย่างไรก็ได้ ปฏิกูลให้ไม่ปฏิกูล ไม่ปฏิกูลให้ปฏิกูล หรือจะวางเฉยซะอย่างมีสติสัมชัญญะเธอก็ทำได้